’t Is een kwestie van rechtvaardigheid! Het Oude Testament en de ‘vergeldingsleer’
Door Hans Ausloos in EZRA Bijbels tijdschrift 30: juni 2016
Geselecteerde fragmenten
De term ‘vergeldingsleer’ klinkt uiterst streng en negatief. Over het algemeen wordt de term ook zo geïnterpreteerd. Dit is echter geheel ten onrechte. Immers, als keerzijde van het verlangen dat misstappen worden bestraft, vraagt ons rechtvaardigheidsgevoel ook dat goede daden worden beloond. Louter economisch is dit al zo: we verwachten loon voor werk. En wanneer we vinden dat we iets goeds hebben gedaan, dan kijken we op zijn minst uit naar een vorm van erkenning of waardering. Ook deze kant van het rechtvaardigheidsgevoel is een inherent aspect van het oudtestamentische vergeldingsdenken.
[..]
Vooral het boek Deuteronomium bespeelt dit register. Zo legt de auteur van Deuteronomium 11,13-15, aan de vooravond van de intocht in het beloofde land, Mozes de volgende woorden in de mond teneinde Israël te motiveren het goede na te streven: ‘Als u daadwerkelijk gehoor geeft aan de geboden die ik u vandaag geef, als u de HEER bemint en dient met heel uw hart en heel uw ziel, dan zal Ik uw land op tijd regen schenken, herfstregen en voorjaarsregen, zodat u er koren, most en olie kunt oogsten en in het vrije veld zal Ik groen gewas voor uw vee laten groeien. U zult er volop te eten hebben’. Daarentegen, als de Israëlieten Gods geboden overtreden, dan wacht hen een reeks vervloekingen. Om er slechts enkele te noemen: ‘Vervloekt is uw korf en uw trog, de vrucht van uw schoot en van uw grond, de worp van uw runderen en de aanwas van uw schapen. Bij alles wat u onderneemt, zal de HEER vloek, verwarring en verwensing over u zenden, tot u in korte tijd omgekomen en weggevaagd bent’ (Dt 28,17-20). De lijst met vervloekingen lijkt zelfs eindeloos: God zal Israël slaan met tering, koorts, ontsteking en koudvuur, met droogte, dorheid en korenbrand, met builen, uitslag en schurft, met razernij, blindheid en waanzin. En dit is nog maar een selectie van de vervloekingen die de Israëlieten volgens Deuteronomium 28,21-44 zullen treffen wanneer ze zich niet houden aan Gods voorschriften.
[..]
Een schoolvoorbeeld van deze vorm van vergelding – en de reactie ertegen – vindt men tenslotte ook in het verhaal van Numeri 16. Hier wordt verhaald hoe tijdens de woestijntocht van Egypte naar het beloofde land Korach, Datan en Abiram, tezamen met tweehonderdvijftig leiders van de gemeenschap, tegen Mozes en Aäron – en dus tegen JaHWeH – in opstand komen. Wanneer heel de gemeenschap bij de tent van de samenkomst aanwezig is, en er de ‘heerlijkheid van JaHWeH’ ziet, spreekt JaHWeH Mozes en Aäron als volgt toe: ‘Ga van deze gemeenschap weg, dan zal Ik hen in één oogwenk vernietigen’. Door tussenkomst van Mozes en Aäron spaart JaHWeH evenwel de Israëlieten; alleen Korach, Datan en Abiram en hun aanhangers komen om.
Ook meer recent werd en wordt deze vorm van vergelding nog regelmatig toegepast. Er zij verwezen naar het lot van Maximiliaan Kolbe, die, als vergelding voor een vermeende ontsnappingspoging van een medegevangene uit het concentratiekamp Auschwitz, tezamen met negen andere mannen wordt veroordeeld tot de hongerdood.
Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 6 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra30’.
Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.