Bereid de HEER een weg in de woestijn (Js 40,3): Johannes de Doper in het kader van zijn tijd

Door Hans Debel in EZRA Bijbels tijdschrift 16: december 2012

Geselecteerde fragmenten

Uit het overzicht van alle teksten die ons over Johannes berichten, bleek dat we Johannes haast altijd door een christelijke bril aan het werk zien: hij wordt voorgesteld als de voorloper van Jezus en verdwijnt van het toneel van zodra Jezus verschijnt. Dat maakt het er niet gemakkelijker op voor wie wil weten wie deze Johannes nu werkelijk was, en wat hij precies verkondigde. Die moeilijkheden worden meer uitgebreid in kaart gebracht in deze tweede bijdrag over de figuur van Johannes, waarin we trachten na te gaan wat er van Johannes overblijft als we hem van latere christelijke interpretaties proberen te ontdoen. Daarbij zullen we ondermeer uitvoerig stilstaan bij de bijdrage die de rollen van de Dode Zee kunnen leven aan het onderzoek naar de ‘historische Johannes’.

[..]

Wanneer we aannemen dat het uigesproken eindtijdelijke bewustzijn in de woorden van Johannes bij Matteüs en Lucas teruggaat op de historische Johannes, rijst onmiddellijk de vraag of dat ook het geval is voor zijn geloof in de nakende komst van de Messias. Opnieuw kunnen slechts enkele redelijk verantwoorde gissingen gemaakt worden hieromtrent. Het feit dat Johannes’ geloof in de komst van een Messias doorklinkt in alle bijbelse evangeliën, zelfs in de perikoop waarin Johannes eerder sceptisch lijkt ten aanzien van Jezus’ messiasschap (Mt 11,2-11; Lc 7,18-28), kan een aanduiding zijn dat Johannes inderdaad predikte over een figuur die sterker zou zijn dan hij. Dat hij ook uitdrukkelijk Jezus als Messias zou hebben geïdentificieerd, lijkt echter onwaarschijnlijk. Het is aannemelijker dat Jezus’ leerlingen Johannes’ aankondiging later op Jezus zijn gaan toepassen. Dat neemt niet weg dat Jezus zelf wellicht een tijd lang met Johannes is meegetrokken.

[..]

Ondanks verschillende ongetwijfeld goed bedoelde pogingen om beide gegevens in overeenstemming te brengen, blijft de meest voor de hand liggende verklaring dat Lucas’ chronologische aanduidingen eenvoudigweg niet gebruikt kunnen worden voor een nauwkeurige historische reconstructie. Als gevolg daarvan vervalt elke reden om aan te nemen dat Johannes werkelijk zes maanden ouder was dan Jezus.

[..]

Wat betreft de overeenkomsten tussen Johannes de Doper en de leden van de Qumrangemeenschap, is er geen enkele reden om aan te nemen dat Johannes vóór zijn publieke optreden deel zou hebben uitgemaakt van deze gemeenschap. Niettemin vormen de parallellen een interessant vergelijkingspunt, omdat ze een andere kant van Johannes’ boodschap belichten.

De volledige versie van dit artikel kan u terugvinden in EZRA Bijbels tijdschrift 16: december 2012, verkrijgbaar voor €5, incl. verzending, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra16′.
 
Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.