Profetie
Door Johan Lust in VBS-Informatie 1979 nr.2
Dit artikel staat momenteel nog niet online. We zullen deze tekst zo snel mogelijk beschikbaar stellen. U kan de tekst eveneens aanvragen op onze Contactpagina.
Vanaf het terras van zijn paleis zag koning David een vrouw die aan het baden was. Ze was heel mooi. Hij liet naar de vrouw informeren en vernam dat het Batseba was, de vrouw van Uria, een Hithiet. Toen zond David boden om haar te halen. Ze kwam bij hem en hij sliep met haar. Ze had nog maar pas haar maandstonden gehad. Een tijd later liet ze aan David zeggen: ik ben zwanger (2 Sam. 11).
Aldus het begin van een bijbelverhaal voor volwassenen met voorbehoud. Sommige details doen enigzins cru aan, maar ze zijn niet zonder betekenis. De vermelding van Batseba’s maandstonden moet duidelijk maken dat het verwachte kind niet van de wettige vader kon zijn. De man in kwestie was een legerofficier en was op veldtocht. David liet hem thuis komen en gaf hem enkele dagen verlof in de hoop dat hij met zijn vrouw zou slapen. Dan zou niemand vervelende vragen stellen als zijn vrouw negen maanden later een kind kreeg, zelfs al leek het een beetje op koning David. Maar Uria was een toffe kerel. hij wilde het niet beter hebben dan zijn soldaten. Hij bleef dus buiten slapen in een tent en liet zijn vrouw onaangeroerd. Daarop nodigde David hem uit aan een rijkgedekte tafel en voerde hem dronken. Ook dit hielp niet. Uria bleef ’s avonds weet buiten slapen. Toen zond David hem terug naar het slagveld met een gevaarlijke opdracht waarbij hij zeker het leven zou laten. Uria vertrok en kwam niet meer terug. Op die manier kwam batseba vrij en kon zij Davids echtgenote worden.
Wij zijn geneigd het hele verhaal te lezen als een seks-schandaal. Dat is echter niet de hoofdbedoeling. Het accent valt op de tegenstelling tussen David en Uria. Uria is een Hethiet. Niet zonder reden wordt dit detail regelmatig herhaald in het verhaal. Uria is dus geen echt lid van het uitverkoren volk der Israëlieten. Toch is hij een man uit één stuk. Daartegenover staat David, de koning van het Godsvolk. Hij speelt een zeer bedenkelijke rol. Door het contrast tussen de houding van deze twee figuren wil het verhaal benadrukken dat uitverkiezing geen garantie biedt voor een rechtvaardig leven. Toch komt het op deze rechtvaardigheid aan.
Het vervolg van dit verhaal verduidelijkt dit. Daar verschijnt de profeet Natan op het toneel. Door zijn optreden krijgen we meteen een eerste kijk op wat profetie is en op wat profeten doen.
Kort na de geboorte van zijn kind krijgt David Natan op bezoek. De profeet legt hem een geval voor waarin een rijke man een arme benadeelt. De rijke bezat veel schapen. Heel veel. De arme bezat slechts één lammetje waar hij zielsveel van hield. Eens kreeg de rijke man bezoek. Hij was te gierig om één van zijn eigen schapen te slachten en aan zijn gast voor te zetten. Hij stal het lammetje van de arme en liet dat klaarmaken. Wat denkt u van zo’n handelswijze, vroeg Natan aan David. De koning was diep verontwaardigd en riep: “De man die dat gedaan heeft, verdient de doodstraf”. Toen zei Natan: “Die man, dat bent u”.
De tussenkomst van Natan bevestigt duidelijk dat het verhaal in eerste instantie over rechtvaardigheid handelt en niet zozeer over seks. David had veel vrouwen. Voor een oosters koning zoals David was dat een teken van rijkdom. De bijbel keurt dit noch goed noch af. Wat aan David verweten wordt is dan ook niet dat hij er nog een vrouw bij wil, maar wel dat hij daardoor een armere man benadeelt en hem zelfs het leven ontneemt.
De bijbelse rechtvaardigheid vraagt dat de kleine man aan zijn rechten komt. Daarbij speelt de profeet een belangrijke rol. Hij oefent kritiek uit. Hij zoekt de ogen te openen. Hij probeer bij iedereen, ook bij koningen, te laten doordringen dat de rechtsvaardigheidseisen ook voor hen gelden en niet alleen voor anderen. Om zijn koning zover te brengen gebruikt Natan een zeer goede pedagogische methode. Hij vertelt een verhaal en betrekt de koning daarin. Hij laat David een oordeel uitspreken over de personages van het verhaal. David gaat op in het verhaal.
Pas bij het einde “valt zijn frank” en merkt hij dat hij zichzelf veroordeeld heeft.
Uit dit eerste voorbeeld kunnen we reeds een eerste omschrijving geven van wat profetie is. Het is niet in eerste instantie voorspelling. Het is veeleer kritiek. Een profeet is iemand diekritiek uitoefent op het gebied van de sociale rechtvaardigheid. Ook op andere domeinen heeft de profeet een soortgelijke kritische functie. Zijn kritiek is niet louter negatief maar ook positief. Aan de hand van verdere voorbeelden uit de boeken van Amos en Jesaja zullen we in de volgende paragrafen deze voorlopige bepaling uitdiepen.