Het belang van wat er niét staat. Opvallende weglatingen in de oudtestamentische zondagslezingen
Door Hans Debel in EZRA Bijbels tijdschrift 20: december 2013
Geselecteerde fragmenten
Het vernieuwde lectionarium voor de zondagsviering, waartoe Sacrosanctum Concilium precies vijftig jaar geleden de aanzet gaf, is zeker wat het Oude Testament betreft opmerkelijk omwille van wat er staat: de veel ruimere selectie aan teksten in vergelijking met de periode vóór het concilie en de invoering van een wekelijkse lezing uit het Oude Testament – behalve in de paastijd – mogen zonder meer revolutionair genoemd worden. Niettemin is het lectionarium soms ook opmerkelijk omwille van wat er niet staat: de afbakening van de perikopen gebeurt niet altijd op een verantwoorde wijze, en geregeld wordt in de perikoop zelf gesnoeid door één of meerdere verzen weg te laten.
Volgens de algemene inleiding op het lectionarium doen deze weglatingen de inhoud en stijl van de tekst op geen enkele wijze geweld aan, en werden zij vooral nodig geacht om pastorale redenen, met name omdat de lezing anders te lang zou zijn geworden om haar nog aandachtig te kunnen volgen, of omdat de aanwezigheid van een bepaald vers moeilijke vragen zou oproepen en aldus ‘pastoraal minder nuttig’ is. Wie het lectionarium zorgvuldig uitpluist, merkt echter dat het snoeien in de eerste lezing soms ook door andere motieven lijkt te zijn geïnspireerd.
[..]
Op de derde zondag door het jaar in de B-cyclus wordt dan weer het verhaal van Jona’s prediking in Nineve (Jon 3,1-10) slechts gedeeltelijk voorgelezen, met weglating van de verzen 6-9. Door deze strategische keuze van enkele verzen uit dit merkwaardige profetenboek, dat in de driejarige lezingencyclus slechts één keer aan bod komt op zondag, lijkt Jona een profeet net als de andere te zijn, terwijl de rest van het boek duidelijk maakt dat Jona veeleer een antiprofeet is (zie Ezra nr. 18, juni 2013, pp. 33-43). Het satirische karakter van het boek blijkt onder meer uit de weggelaten verzen in hoofdstuk 3: daarin lezen we de overdreven en lachwekkende voorstelling dat de koning van Nineve, die Jona’s boodschap slechts uit de tweede hand verneemt, zichzelf geheel vernedert en terstond aan mens én dier beveelt dat zij zich van voedsel én water moeten onthouden – een verordening die niemand veertig dagen lang kan volhouden en die de stad dus nog eerder ten gronde zal richten. Deze verzen vergen een complexere benadering van de profeet Jona, die minder geschikt is als inleiding op het evangelie van de roeping van de eerste leerlingen (Mc 1,14-20) dan de rechttoe rechtaan voorstelling van Jona op één lijn met de andere oudtestamentische profeten. Dat de weglating ervan eigenlijk onrecht doet aan het Jonaverhaal op zich, lijkt echter van ondergeschikt belang te zijn.
[..]
Het argument dat de lezingen daardoor ‘onredelijk lang’ zouden worden, zoals de algemene inleiding op het lectionarium stelt, snijdt helemaal geen hout, en wel omdat de meeste oudtestamentische lezingen nog steeds korter zouden zijn dan het evangelie, dat gemiddeld dubbel zo lang is als de eerste lezing. Bij langere lezingen zou voorts zowel de volledige als een ingekorte versie van een bepaalde perikoop aangeboden kunnen worden, zodat in het licht van de concrete pastorale omstandigheden een weloverwogen keuze kan worden gemaakt. Dat het huidige lectionarium deze keuzemogelijkheid wél biedt voor talrijke lange evangelieteksten maar niet voor de eerste lezing, toont aan dat het Oude Testament nog steeds geen geheel volwaardige plaats in de liturgie heeft verworven. Aangezien het echter niet uitdrukkelijk verboden wordt om méér te lezen dan het lectionarium voorschrijft, hebben pastoraal verantwoordelijken ook nu al de mogelijkheid om hier in de concrete praktijk iets aan doen.
De volledige versie van dit artikel kan u terugvinden in EZRA Bijbels tijdschrift 20: december 2013, verkrijgbaar voor €5, inclusief verzending, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra20′.
Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.