De fratsen van Jezus. Buitenbijbelse teksten over Jezus’ geboorte en kindertijd

Door Hans Debel in EZRA Bijbels tijdschrift 32: december 2016

Geselecteerde fragmenten

Hoewel de populaire beeldvorming omtrent de zogenoemde ‘apocriefen’ van het Nieuwe Testament vaak een andere indruk wekt, zijn de meeste van deze teksten die geen deel uitmaken van de canon helemaal niet in tegenspraak met de bijbelse teksten. Zij laten zich integendeel begrijpen als uitbreidingen die bepaalde lacunes in de traditie trachten op te vullen met legendarische verhalen die het wondere karakter van het optreden van Jezus en zijn leerlingen verder in de verf zetten. Dat geldt in het bijzonder voor de geboorte en kindertijd van Jezus, waar de bijbelse evangeliën zelf reeds getuigen van deze dynamiek: terwijl Marcus zijn evangelie begint bij het doopsel van de volwassen Jezus, voegen Matteüs en Lucas beiden enkele hoofdstukken over Jezus’ geboorte toe waarmee zij willen aantonen dat Jezus vanaf zijn verwekking de zoon van God was. Vergelijk de bijdragen over de geboorteverhalen volgens Matteüs (in Ezra 24: ‘De dromen van Jozef’) en volgens Lucas (in Ezra 28: ‘De eenvoud van Maria’). Aan de kindertijd van Jezus besteden zij evenwel geen aandacht, met uitzondering van Lucas’ verhaal over de twaalfjarige Jezus in de tempel (Lc 2,41-52). Die leemte bood latere auteurs ruimschoots de gelegenheid om verder te gaan op de weg die Matteüs en Lucas met hun geboorteverhalen waren ingeslagen: als zoon van God moet Jezus ook als kind een allesbehalve onopgemerkt leven geleid hebben.

[..]

Uit de aankondiging van Jezus’ geboorte blijkt hoezeer de auteur van het Proto-evangelie van Jakobus de overgeleverde traditie verder heeft bewerkt: hij verweeft elementen uit de geboorteverhalen volgens Matteüs en Lucas met elkaar en breidt ze uit met bijkomende episodes die Maria’s zuiverheid onderstrepen. In zijn relaas van de geboorte van Jezus heeft hij dezelfde werkwijze toegepast. Na de test met het vloekbrengende water volgt de uitvaardiging van de volkstelling door keizer Augustus uit het Lucasevangelie, waarop Jozef zich met Maria én met zijn zoons naar Bethlehem begeeft. Onderweg voelt Maria echter de bevalling naderen, en Jozef brengt haar onder in een grot – wat aansluit bij een oude traditie dat Jezus in een grot geboren werd, zoals onder meer te lezen is bij Justinus Martyr, Origenes en Hiëronymus. Dat het Proto-evangelie de geboorte halverwege de reis situeert, toont aan dat de auteur het Lucasevangelie niet is gevolgd wat betreft de woonplaats van Maria en Jozef, aangezien het midden van de reis tussen Nazareth en Bethlehem zich ergens in Samaria bevindt. Vermoedelijk gaat hij er net als Matteüs van uit dat Jozef in de nabije omgeving van Bethlehem woonde, en in elk geval had hij eerder Jozef geïntroduceerd als een weduwnaar uit Judea en niet uit Galilea. Tegelijkertijd zet hij het wondere karakter van het gebeuren veel sterker in de verf dan Matteüs en Lucas: op het eigenlijke moment van de geboorte laat hij de tijd even stilstaan, en daarna stelt een vroedvrouw proefondervindelijk vast dat Maria niet alleen vóór maar ook tijdens en na de bevalling maagd is gebleven. De enigszins bizarre episode waarbij een zekere Salome haar vinger bij Maria inbrengt, waarna haar hand verdort en zij geneest door Jezus zelf aan te raken, tracht een aanschouwelijke voorstelling te geven van wat in het theologische jargon wordt aangeduid als de maagdelijkheid van Maria ante partum, in partu en post partum.

Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 6 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra32’.

Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.