‘Tristis est anima mea’. De liturgische doorwerking van het boek Klaagliederen in de Donkere Metten

Door Valérie Kabergs in EZRA Bijbels tijdschrift 29: maart 2016

Geselecteerde fragmenten

Het boek Klaagliederen behoort niet tot de meest gekende teksten uit het Oude Testament. Nochtans vertegenwoordigt het een van de pareltjes uit de Hebreeuwse poëtische literatuur. De bijbelse klaagzangen kenden bovendien een bijzondere doorwerking in de christelijke liturgie. In deze bijdrage wil ik stilstaan bij de Donkere Metten of Treurmetten – in het Latijn Officium Tenebrarum (‘Duister officie’) of kortweg Tenebrae (‘duisternis’; ‘schaduwen’) genoemd – zoals deze vorm kregen in de rooms-katholieke traditie. Met deze termen verwijst men naar de Metten of Lezingendienst – onderdeel van het kerkelijke getijdengebed – van Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag. De Tenebrae verbinden het lijden van het volk Israël met de passie van Christus en roepen de toehoorders op om zich tijdens het Paastriduüm in te leven in een rouw- en bekeringsproces.

[..]

Uit de Tenebrae blijkt dat het boek Klaagliederen zich ook in de christelijke traditie liturgisch heeft verankerd door verbinding met een andere lijdenssituatie die centraal staat in de heilsgeschiedenis: de passie van Christus. De Donkere Metten danken hun naam aan het vroegmiddeleeuwse gebruik in Noord-Europese kloosters om het nachtelijke deel van het getijdengebed op Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag in het donker – d.w.z. zonder kaarslicht – te vieren. De monniken probeerden zich op die manier nog beter in te leven in de pijn, de eenzaamheid en het sterven van Jezus Christus.

[..]

In de Tenebrae krijgen de wanhoop en het verdriet die spreken uit de bijbelse klaagzangen de ruimte die ze verdienen, vooral op Goede Vrijdag, waar de parallel met Jezus’ Godverlatenheid scherp klinkt. Niettemin is het opvallend dat de lezingen uit Klaagliederen verder vooral die passages bevatten waarin schuldaanwijzingen en een oproep tot geduld en berouw centraal staan. De breekbare tegenstem die in de bijbelse klaagzangen uiting geeft aan geloofstwijfel krijgt veel minder aandacht. Deze rol is in de Donkere Metten veeleer weggelegd voor de smeekpsalmen. Tegelijkertijd biedt de psalmenliteratuur opvallend veel uitzicht op de zekerheid van Gods barmhartigheid mits men steeds opnieuw terugkeert naar de Heer en zijn wegen bewandelt. Binnen de liturgische context van de Tenebrae herbeleven de toehoorders niet alleen het rouwproces dat de Israëlieten en Jezus doormaakten, maar worden ze ook opgeroepen om zich te vereenzelvigen met het zondige Israël en erop te vertrouwen dat eenieder mag uitkijken naar de barmhartigheid van de verrijzenis omdat Christus zijn leven heeft gegeven.

De volledige versie van dit artikel kan u terugvinden in EZRA Bijbels tijdschrift 29: maart 2016, verkrijgbaar voor €5, incl. verzending, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra29′.
 
Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.