De Nieuwe Bijbelvertaling en de liturgie

Door Paul Van den Berghe in VBS-Informatie Maart 2005

Veel van onze lezers waren wellicht verrast via de media te vernemen dat ‘De Nieuwe Bijbelvertaling niet gebruikt mag worden in de katholieke liturgie’. In hun ‘Aanbeveling’ vooraan in de katholieke editie van de NBV schrijven de kardinalen Simonis en Danneels: ‘De Rooms-Katholieke Kerk wil zich waar mogelijk inzetten om De Nieuwe Bijbelvertaling ingang te doen vinden: in vergaderingen en bijbelgroepen, voor persoonlijke bijbellezing en in studiebijeenkomsten, bij gemengd gehuwden en in het interconfessioneel onderwijs. Ook gebruik in oecumenische vieringen zal bevorderd worden. De vertaling is niet bedoeld voor gebruik in de katholieke liturgie’.

Vanwaar die restrictie? Ter informatie van onze lezen drukken we hieronder een artikel af van bisschop Paul Van den Berghe, bisschop van Antwerpen en voorzitter van de ICLZ, gepubliceerd in ICLZ-Mededelzngen nr. 115-116 (3e-4e trimester 2004), kol. 978-979.

De vraag naar een liturgische bijbelvertaling

Wie de teksten van de heilige Schrift vertaalt, moet voortdurend keuzes maken. Vaak begint het al bij de – soms moeilijke – keuze tussen verschillende tekstvarianten. Daarna valt er haast voortdurend te kiezen tussen verschillende betekenissen van de gebruikte woorden en de gekozen zinswendingen van de grondtekst. En dan moet men kiezen hoe men de oorspronkelijke betekenis zonder verraad kan omzetten in termen en zinswendingen van de eigen taal, die niet altijd over de exact corresponderende termen en zinswendingen beschikt.

Hier dient zich trouwens een laatste en beslissende vraag aan: voor wie en voor welke situatie vertalen? Gaat het om een studie- of werkvertaling, waarbij wij zo dicht mogelijk bij de grondtekst blijven, zelfs waar die inhoudelijk onduidelijk en vormelijk onvolkomen is? Of zoeken we een elegante vertaling met een eigentijdse tongval en die gericht is op een direct begrip vanwege de lezer of toehoorder? Accentueren we de vervreemding, die ook heel-stimulerend kan zijn, of geven we de lezer en toehoorder het gevoel direct in de tekst thuis te zijn? Zo zijn er nog heel wat andere gezichtspunten en op zich is er voor elk iets te zeggen. Zoals het ook heel boeiend kan zijn op dat vlak verschillende vertalingen naast elkaar te leggen.

De vraag naar een liturgische bijbelvertaling situeert zich ons inziens vooral op dit laatste vlak. Zonder de grondtekst te verraden, moet zij gericht zijn op het voorlezen en het aanhoren, het bidden en zingen van de bijbeltekst binnen het kader van de liturgie. Vandaar de eis van voorleesbaarheid en – voor de psalmen en hymnen – zingbaarheid van de teksten. Vandaar ook de eis om binnen de liturgie vrij en zonder financiële lasten te kunnen beschikken over de nodige bijbelteksten.

Maar er is meer. In functie van het liturgisch gebruik moet men uit de doorlopende grondtekst handzame perikopen mogen maken. Daartoe, maar ook uit respect voor de liturgische Sitz-im-Leben, moet men ook gedeelten uit de tekst mogen weglaten (bijv. vloeksecties in de psalmen?). Hoewel het element verrassing en vervreemding ook in de liturgie niet zonder zin is, dient toch de voorkeur te worden gegeven aan de collectieve herkenbaarheid van de teksten. Het is dus beter dat een liturgische bijbelvertaling niet om de haverklap verandert. En omdat het in onze liturgie – zelfs in de kleinste bijeenkomst – steeds gaat om de liturgie van de ene, algemene en katholieke kerk, is het ook heel zinnig dat een liturgische bijbelvertaling zoveel mogelijk uitgaat van de canonieke standaardvertaling van de Neo-Vulgaat.

Het lijkt ten slotte ook heel normaal dat een liturgische bijbelvertaling – voor zover de grondtekst geëerbiedigd wordt en de keuze dus exegetisch gezien gewettigd is – in de richting gaat van de liturgische context, van het liturgisch feest of de aard van de (sacramentele) viering.

De pauselijke instructie Liturgiam authenticam vraagt uitdrukkelijk dat in zulke liturgische bijbelvertalingen voorzien wordt, maar ze laat ook de mogelijkheid open daartoe een bestaande vertaling te nemen, op voorwaarde dat zij geschikt is of geschikt gemaakt kan worden voor het gebruik binnen de liturgie. In grote landen zoals Italië en Frankrijk bestaan zulke liturgische bijbelvertalingen. De kwestie blijkt ook bij ons aan de orde te komen en ze ligt heel delicaat. Zonder vooruit te lopen op wat dan ook, wilden we voor onszelf enkele gegevens op een rijtje zetten. Met een oprechte vraag voor begrip leggen we onze bedenkingen hier voor.

Dit artikel verscheen in het voormalige VBS-Informatie. In 2009, bij het begin van de 40ste jaargang, kreeg het blad een nieuwe vormgeving. Sindsdien verschijnt het onder de naam Ezra – Bijbels tijdschrift.
→ Bekijk de recentste nummers van Ezra – Bijbels tijdschrift.
 
Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.