‘Erbarme dich, mein Gott’. Enkele theologische overwegingen bij de Matteüspassie van Bach

Door Valérie Kabergs in EZRA Bijbels tijdschrift 13: maart 2012

De Bijbel en in het bijzonder de evangelieverhalen hebben menig kunstenaar geïnspireerd. Niet alleen in de literatuur en in de beeldende kunsten, maar ook in de muziekwereld kennen bepaalde passages uit de evangelies tot op de dag van vandaag een creatieve doorwerking. Aan de vooravond van de Goede Week staan we in deze bijdrage stil bij de Matteüspassie van Johann Sebastian Bach. Meer bepaald zullen we nagaan op welke wijze Bach het lijdensverhaal volgens Matteüs geïnterpreteerd heeft in zijn muzikale compositie.

Aangezien de spirituele levenshouding en de theologische bagage van de componist doorschemeren in zowel de inhoud als de opbouw van zijn muzikale werken, zullen we Bach in een eerste beweging situeren als theoloog en muzikant van zijn tijd. In een tweede beweging waarop er uitdrukking wordt gegeven aan het waarom van Jezus’ lijden en door in de aria’s en de koralen, die de evangelietekst als het ware becommentariPeren. Aan het eind van deze bijdrage mag duidelijk worden dat Bach het lijdensverhaal volgens Matteüs zo mogelijk nog meer tot een verhaal van elke individuele mens heeft gemaakt en er op geniale wijze in geslaagd is om via zijn passiemuziek een kanaal te creëren voor het uiten van de diepmenselijke pijn van gebrokenheid, die wellicht alleen door God geheeld kan worden.

[..]

De invloed van en misschien zelfs de spanningen tussen de lutherse orthodoxie en de geestelijke stromingen van piëtisme en mystiek zijn duidelijk merkbaar in de tekst van de Matteüspassie. De vaste tekstschrijver van Bach was Christian Friedrich Henrici, die werkte onder het pseudoniem Picander. Hoewel hij in de geschiedenis van de Duitse literatuur niet bekend stond als een auteur van belang, zijn de teksten van vele aria’s uit onder andere de Matteüspassie van zijn hand. Vooral deze aria’s lijken getekend door een ‘gevoelscultus’ die zijn wortels vindt in het piëtisme.

[..]

Een eerste theologisch model dat men in verband zou kunnen brengen met het libretto van de aria’s en liedteksten in de koralen van de Matteüspassie is de zogenaamde ‘satisfactietheorie’ (Anselmus van Canterbury). Jezus’ lijden en dood worden volgens deze theori geïnterpreteerd als een noodzakelijk zoenoffer ter rechtvaardiging van de zondige mensheid voor God.

De volledige versie van dit artikel kan u terugvinden in EZRA Bijbels tijdschrift 13: maart 2012, verkrijgbaar voor €5, inclusief verzending, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra13′.
 
Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.