Achter elke sterke man… De cruciale rol van vrouwen in Exodus 1-2

Achter elke sterke man… De cruciale rol van vrouwen in Exodus 1-2

Door Hans Debel in EZRA Bijbels tijdschrift 36: december 2017

Geselecteerde fragmenten

Hoewel het niet ondenkbaar is dat achter Exodus een vage herinnering schuilgaat aan hoe een geïnspireerd man ooit een groep mensen op sleeptouw heeft genomen op weg naar een nieuw bestaan, is er geen enkel onbetwistbaar bewijs voor de historiciteit van het verhaal. Wat de eerste hoofdstukken van het boek betreft, lijdt het weinig twijfel dat zij behoren tot de typische geboortelegendes die over grote figuren worden verteld. Nog vóór hij geboren is, wordt Mozes’ leven al bedreigd, maar toch weet hij te overleven – en dat wekt grote verwachtingen voor de toekomst. Dat hij als weerloos kind ontkomt aan de moordzucht van de farao, is te danken aan de scherpzinnigheid van enkele ogenschijnlijk onbelangrijke vrouwen die zich verzetten tegen de tirannie van de farao en aldus de weg naar de bevrijding openen. Een verkenning van de rol die zij spelen in het geboorteverhaal van Mozes zet ons op het spoor van de literaire vertelkunst van deze hoofdstukken, waarin vijf gedeelten kunnen worden onderscheiden: (1) een proloog die Exodus verbindt met Genesis (Ex 1,1-7); (2) een typering van de farao als een koning die zich wijs wil tonen maar dwaze maatregelen neemt (Ex 1,8-14); (3) een anekdote over twee vroedvrouwen die de lezer voorbereidt op de nakende strijd tussen de God van het leven en een farao die dood zaait (Ex 1,15-22); (4) de eigenlijke geboorte van Mozes, waar vrouwen resoluut het heft in handen nemen (Ex 2,1-9); en (5) de naamgeving van Mozes, die fungeert als conclusie van het geheel (Ex 2,10).

[..]

Het derde gedeelte van het eerste hoofdstuk gaat op hetzelfde elan verder. Farao neemt een tweede maatregel, die echter het gunstige effect dat de eerste voor de Egyptenaren had – de beschikking over goedkope werkkrachten die steden konden bouwen – ongedaan maakt: hij geeft vroedvrouwen de opdracht om elk kind dat in de toekomst zware arbeid voor hem zou kunnen verrichten, ogenblikkelijk te doden. De vroedvrouwen weigeren echter, en wel omdat ze ‘God vrezen’ (Ex 1,17). Op de achtergrond doemt hier het beeld van een tweestrijd tussen God en Farao op: wie God vreest – dat wil zeggen, zich openstelt voor Gods aanwezigheid en zich engageert om te leven zoals God het verlangt – negeert de orders van Farao. In de wijsheidsliteratuur vormt ‘God vrezen’ een gangbare uitdrukking voor de levensingesteldheid van de wijze: ‘het begin van de wijsheid is de vrees voor JHWH’ (vgl. Spr 1,7 en 9,10). Op subtiele wijze worden de vroedvrouwen aldus getypeerd als degenen die zich werkelijk wijs tonen, in tegenstelling tot Farao die dat van zichzelf beweert. Wellicht niet toevallig heten zij daarom Sifra, ‘schoonheid’, en Pua, ‘pracht’. Dat zij voor hun optreden door God beloond worden met vruchtbaarheid (vgl. Ex 1,21), herinnert dan weer aan een andere spreuk uit de wijsheidsliteratuur: ‘de vrees voor JHWH is een bron van leven’ (Spr 14,27). Tegenover hen staan Farao en de zijnen, die dood en vernieling zaaien en uiteindelijk ook de dood zullen vinden bij de Rietzee.

[..]

Met de naamgeving van Mozes is het verhaal van zijn geboorte aangekomen bij het logische eindpunt. Dat Mozes het enige personage is dat in het tweede hoofdstuk bij naam wordt genoemd, toont aan dat het verhaal uiteindelijk om hem draaide. Doordat hij de meedogenloze volkerenmoord van Farao weet te overleven, gloort er opnieuw hoop aan de horizon voor het onderdrukte volk. De naamloos gebleven vrouwen die Mozes omringd hebben, verdwijnen naar de achtergrond nu het vervolg van de tekst zich gaat toespitsen op de volwassen Mozes en de eigenlijke bevrijding. Dat neemt echter niet weg dat zij het zijn die het mogelijk hebben gemaakt dat Mozes is kunnen opgroeien. Zonder hen had de geschiedenis van Israël zoals die in Exodus beschreven staat, zich onmogelijk kunnen ontvouwen; van een bevrijding uit de onderdrukking was geen sprake geweest zonder deze dappere vrouwen die de gevestigde machten tarten.

Ezra Bijbels tijdschrift 36: december 2017Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 6 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra36’.

Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.

 

Reacties zijn afgesloten.