De psalmen. Bibliografische kroniek

Door Frans Van Segbroeck in VBS-Informatie 3 (1972) nr. 3, 8-11

Sinds men de psalmen in de volkstaal is gaan bidden, begint men er zich meer en meer rekenschap van te geven dat de moeilijkheden die men vroeger ondervond, niet alleen een gevolg waren van de Latijnse vorm waarin het psalmgebed moest gezegd worden. Niemand zal betwisten dat het bidden van de psalmen in de volkstaal een belangrijke stap vooruit is geweest, maar niet alle moeilijkheden zijn door deze vernieuwing opgelost. Ook in het Nederlands zijn deze liederen niet altijd gemakkelijk te verstaan. De lange tijdsafstand, het grote verschil in mentaliteit en poëtisch aanvoelen, het hebreeuwse idioom dat moeilijk in een andere taal is weer te geven, zijn enkele van de belangrijkste hinderpalen om de psalmen echt te kunnen smaken. Het is daarom verheugend vast te stellen hoeveel inspanning er geleverd wordt om op dit terrein de nodige hulpmiddelen te verschaffen. Deze kroniek wil in kort bestek een overzicht geven van het belangrijkste dat de laatste jaren omtrent de psalmen in ons taalgebied verschenen is. Om niet in overbodige herhalingen te vervallen wordt voor de bibliografische referenties in de marge verwezen naar onze Nederlandse Bijbelcatalogus, Leuven, 1969 (=B), en naar Recente publikaties rond de Bijbel, V.B.S.-Informatie 3 (1972) nr. 1 (=R). Wie niet in het bezit is van deze publikaties kan ze bestellen bij de V.B.S. (50 Fr).

1. Vertalingen

Er zijn de laatste jaren enkele nieuwe psalmvertalingen op de markt gekomen; enkele andere zijn nog in voorbereiding. We kunnen hier geen globaal waarde-oordeel uitspreken over het beschikbare materiaal. De ene vertaling heeft meer oog voor de poëtische expressie, de andere voor een getrouwe weergave van het origineel. Beide bedoelingen zijn verantwoord en vullen elkaar aan.

De psalmen uit de grondtekst vertaald van J. VAN DER PLOEG (1963) is een voorbeeld van tekstgetrouwe weergave, maar de taal is soms stroef en mist poëtische glans. De psalmen van H. BEEX (1960) bieden een vlottere weergave, maar de verplaatsing van de verzen en strofen uit hun oorspronkelijke context is hinderlijk en maakt deze bundel vrijwel ongeschikt voor gemeenschappelijk gebruik. Wie een dichterlijke vertaling wil van gans het psalterium kan nog altijd terecht bij GABRIEL SMIT. Onlangs verscheen van hem Psalmen opnieuw (1971), een nieuwe vertaling van slechts enkele psalmen. Een vergelijking tussen de eerste bundel en de tweede toont dat beide bestaansrecht hebben. Van joodse zijde verscheen een mooie vertaling van een veertigtal psalmen, van de hand van MARTIN LEVIE, Psalmen, ingeleid, vertaald en toegelicht (1967). Het psalterium voor gemeenschapsgebed van A.W. BRONKHORST (1969) is een nieuwe vertaling die zowel getrouwe weergave als vlotte Nederlandse zegging beoogt en die uitdrukkelijk bedoeld is voor het gebruik in het gemeenschappelijk gebed. Deze vertaling werd afgedrukt in Gebeden voor elke dag. Bovendien ook in De Bijbel (in wekelijkse afleveringen), zie afl. 38-42. Een paar jaar voordien hadden HUUB GOSTERHUIS en MICHEL VAN DER PLAS Vijftig Psalmen. Proeve van een nieuwe vertaling (1967) laten verschijnen, een werkje dat terecht geprezen wordt om zijn voortreffelijke dichterlijke kwaliteiten, maar dat jammer genoeg slechts één derde van het psalterium omvat. Voor september 1972 is bij KBS Boxtel een nieuwe vertaling aangekondigd van IDA GERHARDT en MARIA VAN DER ZEIJDE. De auteurs, een dichteres en een Neerlandica, willen een dichterlijke vertaling brengen in levend Nederlands. De vertaling zal vergezeld gaan van uitgebreide aantekeningen. Vermelden we nog dat deel 4 van het Oude Testament, dat de psalmen zal bevatten, aangekondigd is voor 1973 (KBS, Boxtel).

2. Inleidingen

Nog altijd zeer goed bruikbaar is het werk van P. DRIJVERS, Over de psalmen, dat een inleiding geeft op de literaire genres van de psalmen, de hebreeuwse poëzie, het milieu waarin de verschillende genres ontstaan zijn, de thematische inhoud, enz. Een betere inleiding is in ons taalgebied niet te vinden. In Deur naar het Oude Testament (1969) behandelt dezelfde auteur op een meer algemene wijze ook enkele psalmsoorten. Ook Zoals er gezegd is over de psalmen (1965) geeft algemene beschouwingen met de vertaling van enkele psalmen.

3. Uitleg

Wie een grondig wetenschappelijk commentaar wil kan terecht bij de protestantse hoogleraar J. RIDDERBOS, De psalmen (1955 w.). Meer toegankelijk zijn Psalmen van N.H. RIDDERBOS in de reeks “Korte verklaring der heilige Schrift” en De psalmen. Tekst en uitleg, van de protestantse hoogleraars DE LIAGRE BOHL en GEMSER (1946/1948; opnieuw uitgegeven in 1969). Een katholiek wetenschappelijk commentaar in het Nederlands is nog niet voorhanden. In 1971 verscheen het eerste deel van Psalmen door J. VAN DER PLOEG, in de reeks “De boeken van het Oude Testament”· Men vindt hier, naast een goede inleiding, een degelijk weten, schappelijk commentaar op de psalmen 1-44. Onder deze R 460a rubriek moet ook vermeld worden: Psalmen, van N.A. VAN UCHELEN (1970) in de reeks “De prediking van het Oude Testament”· Ondanks de titel van de reeks gaat het hier om een eerder wetenschappelijk commentaar (voor predikanten). Bij KBS, Boxtel, verschijnt in de loop van dit jaar een psalmencommentaar in de reeks “Van exegese tot verkondiging”· Onder de meest bruikbare buitenlandse publikaties vermelden we slechts twee titels. Het franse commentaar van E. BEAUCAMP en J.-P. DE RELLES biedt een thematische groepering van de psalmen, met verantwoorde en genietbare uitleg; van dit driedelige werk zijn tot nu toe twee delen gepubliceerd : Israël regarde son Dieu (1964) en Israël attend son Dieu (1967). Het eerste deel verscheen bij Casterman, Doornik, het tweede bij Desclée De Brouwer, Brussel. Het duitse commentaar van ALFONS DEISSLER, Die Psalmen (Klein kommentar, Patmos, Düsseldorf, 1963-65), geeft in drie handige boekjes een degelijke exegetische verklaring met veel aandacht voor theologie en spiritualiteit. Dit werk werd vertaald in het frans Le livre des Psaumes (Verbum Salutis, Ancien Testament 1), 2 dln., Beauchêne, Parijs, 1966. Deze twee buitenlandse commentaren zijn zeer geschikt voor de niet-specialist die op een exegetisch-verantwoorde wijze wil doordringen tot de zin van de psalmen om zelf tot gebed te komen. In ons taalgebied bestaat hiervoor geen equivalent.

4. De psalmen in de spiritualiteit

De twee boekjes van R. GUARDINI, Psalmen (1957) en Wijsheid der Psalmen (1963) zijn al enkele jaren oud maar nog altijd genietbaar. Beide behandelen enkele afzonderlijke psalmen. Fris en inspirerend zijn ook de beschouwingen van de anglikaanse auteur C.S. LEWIS in Laudate Dominum, dat in 1970 opnieuw verscheen onder de titel Bespiegelingen over de Psalmen. Ook het Gebedenboek van de Bijbel van D. BONHOEFFER kan goede diensten bewijzen. Wie de Psalmen als gebed wil benaderen kan terecht bij B. MOL, Bidden met de Psalmen (1966) en in Psalmgebeden(1969). Van veel nut kunnen ook de Psalmfiches zijn van L. FIEY (in samenwerking met de Benedictinessen van Herent). Op 150 steekkaarten wordt zeer kort het literair genre van elke psalm aangegeven, zijn thematische inhoud, zijn betekenis voor het christelijk leven, een lijstje met parallelplaatsen in het 0ud Tstament, de plaats van de psalm in de joodse eredienst en zijn gebruik in de christelijke liturgie. Vooral met het oog op het liturgisch gebruik van de psalmen wordt hier een nuttig hulpmiddel geboden dat we graag aanbevelen. (Meer informatie vindt men in V.B.S.-Informatie 2, 1971, n. 1, p. 6-8). Hierbij aansluitend kan ook vermeld worden : Bijbellezen in het spoor van Israël (te verkrijgen bij de Zrs. Benedictinessen, St. Jozefsdreef 1, Herent), een bescheiden publikatie in gestencilde afleveringen, die een reconstructie biedt van de oude joodse synagogale lezingen uit Tora (sedarim), profeten (haftarot) en psalmen, tegelijk met een corresponderende tekst van het Nieuw Testament, een afsluitend gebed, en nuttige indices. Een geschikt hulpmiddel voor woord-vieringen, en ook voor persoonlijke overweging om, met behulp van de rijke tradities van Israël, de ziel van de Schrift te ontdekken.

5. De psalmen in de actualiteit

Men kan op zoek gaan naar de betekenis van de psalmen maar dit is vaak een lange moeizame tocht. Daarom verkiezen sommigen de korte weg van de directe confrontatie. Men vertaalt of verklaart de oude psalmen niet maar schept er nieuwe vanuit de bewogenheid en de geest die de oorspronkelijke dichters bezielden. Van deze actualiserende parafrazen kunnen hier vermeld worden: Menselijke kreten van F. CHALET (1970), gebeden en ontboezemingen die vaak aangrijpend en inspirerend zijn maar die moeilijk de naam psalmen verdienen, tenzij in een zeer verwijderde zin. Verder Protest achter prikkeldraad van E. CARDENAL, in dezelfde trant als het voorgaande maar meer direct geïnspireerd door de sociale wantoestanden van Zuid-Amerika

Dit artikel verscheen in het voormalige VBS-Informatie. In 2009, bij het begin van de 40ste jaargang, kreeg het blad een nieuwe vormgeving. Sindsdien verschijnt het onder de naam Ezra – Bijbels tijdschrift.
→ Bekijk de recentste nummers van Ezra – Bijbels tijdschrift.
 
Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.